POROZMAWIAJMY O ZACHOWKU – KOMU PRZYSŁUGUJE, KIEDY I ILE MOŻNA ŻĄDAĆ?

Niejednokrotnie po śmierci osoby najbliższej okazuje się, że pozostawiła ona testament. Największe zdziwienie wywołuje fakt, gdy okaże się zmarły przepisał cały majątek jednej osobie lub kilku, całkowicie pomijając lub uwzględniając w mniejszym stopniu inną.

Co do zasady, z wolą zmarłego należy się zgadzać. Niemniej warto rozważyć czy w danej sytuacji nie przysługuje wykluczonej osobie prawo dochodzenia zachowku.

Czym jest zachowek?

Zachowek to nic innego jak świadczenie pieniężne na rzecz osób pominiętych w testamencie lub uwzględnionych w mniejszym stopniu, a które dziedziczyłyby gdyby testamentu nie było. Ma on na celu ochronę tych osób przed nieprzewidywanym rozporządzeniem całym swoim majątkiem przez zmarłego w sytuacji np. gdy zmarły pozostawał na utrzymaniu najbliższej rodziny, ale przepisał cały swój majątek osobie trzeciej, nieznanej rodzinie.

Kto i kiedy ma prawo do zachowku?

Krąg osób uprawnionych musi być poprzedzony dokładną analizą, gdyż ten etap jest kluczowy. Katalog osób, którym zachowek przysługuje wskazuje art. 991 k.c. Są to zstępni (m.in. dzieci spadkodawcy, wnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Warto wskazać, że w pierwszej kolejności, w przypadku dziedziczenia z ustawy byłyby dzieci i małżonek. Jeżeli, któreś z dzieci nie dożyłoby otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypada jego dzieciom (zstępnym), a więc wnukom spadkodawcy.

Jeżeli zaś spadkodawca nie miał dzieci, do spadku na podstawie ustawy będą powołani rodzice i małżonek. Gdyby również nie było małżonka, albo nie dożył on otwarcia spadku, całość będą dziedziczyli rodzice.

Przykład 1

10 października 2021 r. umiera Jan, który sporządził testament, treścią którego cały majątek przekazał przyjacielowi Józefowi. Pozostawia po sobie córkę – Halinę, syna – Jerzego, żonę – Anię. Żyje także mama Jana – Maria.

Uprawnionym do zachowku w tej sytuacji będą dzieci – Halina i Jerzy oraz żona Ania.

Przykład 2

Wojciech umiera w dn. 7 lipca 2020 r. Pozostawił on testament, którym majątek przekazał swojemu bratu – Arturowi. W dniu śmierci żyją jego rodzice – Alina i Robert. Jego córka – Iwona zginęła w tragicznym wypadku w dn. 7 lipca 2020 r., pozostawiając dwójkę dzieci – Tomasza i Karola. Nigdy nie był w związku małżeńskim.

Uprawnionym do zachowku w tej sytuacji będą jedynie wnuki spadkodawcy a więc Tomasz i Karola.

W jakiej wysokości przysługuje zachowek?

Drugim, niemniej ważnym etapem, dochodzenia zachowku, jest jego właściwe obliczenie. Jak już było wspomniane, zachowek przysługuje tym, którzy byliby powołani na podstawie ustawy do spadku. Nie oznacza to jednak, że zachowek będzie równy wysokości udziału spadkowego, który przysługiwałby przy dziedziczeniu z ustawy.

Ustawodawca określił, że co do zasady, będzie to połowa tego udziału, chyba że uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępnym uprawnionym jest małoletni. W tym drugim przypadku wartość zachowku będzie wynosiła 2/3 udziału spadkowego.

Warto pamiętać, że przy ustalaniu udziału spadkowego uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się jednak spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

W przypadku osób wydziedziczonych w testamencie przez zmarłego, istnieją oczywiście możliwości podważania samej zasadności wydziedziczenia i tym samym dochodzenia przez taką osobę zachowku, jednakże temat ten będzie stanowił odrębny artykuł.

Jak wyliczyć zachowek?

Ten ostatni etap jest niezwykle ważny i dość skomplikowany. Wymaga skrupulatnej analizy treści testamentu i prześledzenia niemalże wszystkich czynności spadkodawcy, które wiązałyby się z darowiznami poczynionymi jeszcze za życia. Co do zasady, wartość dokonanych darowizn będzie uwzględniana przy obliczeniu zachowku, jednak z pewnymi wyjątkami. Są nimi:

– drobne darowizny, przyjęte zwyczajowo w danych stosunkach

– dokonane przed więcej niż 10 lat, liczonych od dnia otwarcia spadku, dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami bądź uprawnionymi do zachowku

– darowizny dokonane w czasie, kiedy nie miał zstępnych, jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny. WAŻNE zasada ta nie znajdzie zastosowania, jeżeli darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego.

– darowizny, które zostały dokonane przed zawarciem małżeństwa z małżonkiem, który jest uprawniony do zachowku.

Przykład 3

W dniu 1 stycznia 2020 r. umiera Renata, pozostawiając dwie dorosłe córki – Kasię i Basię, nie posiada małżonka. Zgodnie z testamentem Renaty całość majątku stanowiąca aktywa w wysokości 50 000 zł przekazuje córce Kasi. Brak jest długów spadkowych. Wiadome jest, że 11 lat temu córce Kasi podarowała kwotę 50 000 zł. Córka Basia postanowiła dochodzić zachowku, ale ile wyniesie jego substrat?

W powyższym przykładzie darowizna będzie uwzględniona w obliczaniu zachowku, mimo że została dokonana ponad 10 lat temu. Jednak została ona dokonana na rzecz spadkobiercy. Substrat zachowku w tym przykładzie będzie wynosił więc 100 000 zł. Idąc dalej, Basi jako zstępnej Renaty, w sytuacji dziedziczenia ustawowego przysługiwałaby 1/2 udziału w spadku. Jest ona dorosłą, pracującą osobą. Wobec tego przysługuje jej zachowek w wysokości 1/2 udziału spadkowego.

Z tego wynika, że Basia ma prawo dochodzić zachowku w wysokości 25 ooo zł. Kwota ta stanowi wynik działania 1/2 x 1/2 x 100 000 zł.

Jeżeli uprawniony do zachowku otrzymał darowiznę bądź został uczyniony na jego rzecz zapis windykacyjny, ich wartość zalicza się w poczet należnego mu zachowku.

Przykład 4

W dniu 1 stycznia 2020 r. umiera Renata, pozostawiając dwie dorosłe córki – Kasię i Basię, nie posiada małżonka. Zgodnie z testamentem Renaty całość majątku stanowiąca aktywa w wysokości 40 000 zł przekazuje córce Kasi. Brak jest długów spadkowych. Wiadome jest, że 11 lat temu córce Kasi podarowała kwotę 50 000 zł, a 12 lat temu córce Basi 10 000 zł. Córka Basia postanowiła dochodzić zachowku, ale ile wyniesie jego substrat?

Substrat zachowku w tym przykładzie będzie wynosił 100 000 zł. Basia miałaby prawo dochodzić zachowku w wysokości 25 000 zł, ale dostała już od spadkodawcy 10 000 zł. Z tego wynika, że roszczenie tytułem zachowku będzie wynosiło 15 000 zł.

Warto też pamiętać, że jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny (np. wnuk spadkodawcy), zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego (np. rodzica wnuka – córkę/syna spadkodawcy).

Co ciekawe, w poczet przysługującego uprawnionemu zachowku można uwzględnić koszty wychowania i wykształcenia, jeżeli przekraczają one przeciętną miarę w danym środowisku.

Powyższe stanowi wymienienie najczęstszych czynników występujących przy obliczaniu wysokości należnego zachowku. Jednak ilość składowych istotnych przy obliczaniu zachowku jest bardzo duża, a dokonanie samych wyliczeń nie zawsze będzie łatwe jak na powyższych przykładach.

Jeżeli masz pytania, chcesz uzyskać poradę? Umów się z adwokatem.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *